Naar bovenzijde
Naar Nederlandse home page
Home pageHet is niet zo zinvol om de diskussie, zoals die naar aanleiding van het artikel in de Volkskrant is gevoerd, in z'n volledigheid weer te geven. Daarvoor is ze veel te specifiek, gericht op alleen de antroposofische rassenkunde. Er is namelijk veel meer aan de hand met antropo- en andere 'sofie, met de oudere vormen van wat wij New Age zouden noemen. En er valt vanuit antifascistisch standpunt ook wel wat te zeggen over het nieuwetijdse gevoel, over juist die zg. New Age dus.
Zowel vanuit de geschiedenis bezien, als ook aktueel moet namelijk worden vastgesteld dat waar spiritualiteit/New Age zich op een politiek nivo gaat manifesteren, en wel door een verbintenis aan te gaan met de (politieke) ecologie, dat deze mengvorm meer dan eens de neiging heeft vertoond en opnieuw vertoont, af te glijden naar (extreem-)rechtse posities.
Laten we ons opnieuw mengen in een Duitse diskussie; daar namelijk heeft de meest extreme uiting van het bedoelde, het zg. eco-fascisme een lange traditie, zoals ook de strijd daartegen al decennia-lang wordt gevoerd.
Een en ander speelt namelijk al ten tijde van de opkomst van de Duitse variant van het fascisme, Hitlers nationaal-socialisme. Zoals we verderop nog zullen zien, worden vrijwel alle 'groene' bewegingen die aan het begin van deze eeuw van zich deden spreken in de late jaren '20 'ingekapseld' door de NSDAP. Dat maakt dat er ook in ieder hedendaags debat over eugenetica, over 'rassenkunde' en andere 'natuurnoodzakelijkheden' het Duitse nazi-verleden steeds om de hoek komt kijken.
Dat gebeurt voor het eerst in de jaren '70, wanneer het neo-fascisme in Duitsland plots sterk begint op te komen. De discussie hieromtrent krijgt een extra dimensie, omdat extreem-rechts zich in deze periode opnieuw groen gaat profileren. In de absolute marge ontstaan uitgesproken rechtse milieu-partijtjes en opeens lopen linkse aktivisten in anti-kernenergie-demo's zij-aan-zij met kaalkoppen. En dat moet overdacht, verklaard en bestreden worden.
Voortsudderend door de jaren '80 heen, laait het Ökofa-debat vanaf ongeveer 1990 weer in alle hevigheid op. Aanleiding daarvoor zijn interne strubbelingen binnen de Duitse Grünen, de explosieve groei van extreem-rechts en het verband dat beide ontwikkelingen zouden hebben met de even explosieve groei van de New Age-marktsektor in Duitsland.
Het is een van de fundi afsplitsingen van de Grünen, de groep rond publiciste Jutta Ditfurth en haar blad/partijtje Ökolinx, die zich profileert als de bestrijders van nieuw-vaag en ecologisch rechts in Duitsland. Zij richten zich in de eerste plaats tegen de echte ecofascisten, in Duitsland onder andere georganiseerd in de (sterk groeiende!) Ökologisch Demokratische Partei (ÖDP). Daarnaast schrijven zij aan de lopende band nogal hetzerige stukken tegen de realo's binnen de groenen, die zij verdenken van pragmatisme, van nationalisme, van eugenetische denkbeelden en dus van ecofascisme. Een dankbaar issue is ook de invloed van de antroposofie in Duitsland in het algemeen (Rohwedder!) en binnen de Groenen in het bijzonder.
Er is wat aan de hand met ekologen, 'sofen en fascisten in Duitsland. Het anarchistische Schwarzer Faden besteedt daar aandacht aan, en neemt daarom ook stukken over van Ökolinx ('93); er verschijnt vervolgens een nieuw blad met onder andere anti-Ökofa als speerpunt, het Anarchische Anti-Klerikale Zeitschrift ('94). In minder dan een jaar tijd verschijnen er al met al tenminste zes lange artikelen over ecologie en fascisme en de verwantschap met New Age. Maar is de voorstelling die daarin gegeven wordt wel helemaal reëel?
Het is (mei '94) de AK die wat meer genuanceerd ingaat op het Ökofa-debat. Natuurlijk lopen er enge eko-fascisten rond, zijn er uitgesproken rechtse 'sofen te vinden in Duitsland. Dat zijn echter net zulke splintergroepjes als Ökolinx dat zelf is. De AK heeft niets op met de antroposofie of met de moderne spirituele markt, maar ziet ook geen aanleiding om nu meteen iedere 'soof voor fascist uit te maken. De redaktie laat uitgesproken anti-racistische 'sofen aan het woord en wijst Ökolinx op het feit dat het vooral extra-linksen en anarchisten zijn die (historisch en actueel) de overstap maken van politiek naar mystiek.
Angstig, maar ook optimistisch gaan mensen op zoek naar alternatieven voor de bestaande samenleving en/of de bestaande instituties. Dat uit zich dan in de opkomst van allerhande 'politieke' en religieuze beweginkjes die zich presenteren als derde weg uit de heersende negentiende-eeuwse cultuur en ideologie. Hoewel er een zeker verwantschap is met, ja, persoonlijke verbindingen zijn tussen deze groepjes en het socialisme in enge zin, keren velen zich rond 1890 hiervan af omdat dat te wetenschappelijk, te materialistisch en dus te weinig gevoelig zou zijn. Was het rond 1880 bijvoorbeeld nog bon ton onder studenten en progressieve burgers in Nederland om zich socialist te noemen, vanaf de jaren '90 zien we hier, als in heel Europa, een tendens richting meer spiritualiteit, meer mysterie en een voorkeur voor -in filosofische zin- idealistisch denken. De vele schrijvers en kunstenaars, bijvoorbeeld, die zich tot het katholicisme bekeren (Oscar Wilde, Frederik van Eeden) zijn feitelijk niet meer dan sprekende voorbeelden van een hele beweging.
Die beweging bestaat in Duitsland, maar ook in Nederland uit de aanhang van de diverse maatschappijhervormers (landhervorming, geldhervorming), die van de levenshervormers (vegetariërs, geheelonthouders), aangevuld met de spiritisten, de occultisten en andere sectariërs (Mazdaznan, Baha'i). Gedeeltelijk althans in de nabijheid hiervan bewegen zich dan ook de verschillende (blauwe en rode) jeugdorganisaties.
Wat al deze mensen met elkaar verbindt is een afkeer van al te zeer rationeel denken, een voorkeur dus voor geest en gevoel boven het verstand, de ratio op zich. Ontevreden met hetgeen de westerse cultuur zoal tot stand gebracht heeft richten zij zich heel sterk op De Natuur en dat is ook: tegen de stadse samenleving en voor de dorpse gemeenschap. Het gekke is dat de aanhangers van deze -vaak nogal bijeengeharkte- ideologieën zichzelf als heel modern beschouwenen en zij dat sociologisch gezien -als leden van subculturen- ook zeer zeker waren, maar dat zij met alle natuurmystiek, met ideeën over de natuurlijke, organische en vaak ook hiërarchisch gestructureerde samenleving tegelijkertijd ook heel 'ouderwets' zijn.
De theosofische leer van Helena Blavatski (1876, 1888) biedt een mengeling van christendom, van hindoeisme en gnosticisme, aangevuld met negentiende-eeuwse wetenschap en een flinke dosis pure science-fiction. Voor ontevreden, zoekende burgers blijkt dit zeer aantrekkelijk als alternatief voor de dogma's van de oude kerken. In minder dan vijfentwintig jaar heeft de wereldwijd vertakte Theosophical Society al een ledenbestand van zo'n honderdduizend mensen. Het zijn vooral stedelingen, hoog opgeleid en redelijk welvarend, vaak voormalig socialist en/of vrijdenker, die zichzelf gaan beschouwen als spirituele voorhoede, als nieuwe mensen, als de wegbereiders van een nieuwe, theosofische wereldbeschaving.
De Kroaat Rudolf Steiner keert zich in 1913 af van de theosofie omdat hij daarin teveel wezensvreemde want oosterse elementen aantreft. Hij besluit zelf een beweging op te richten. Die is veel sterker christelijk geïnspireerd en voor een groot deel gebaseerd op de (middeleeuwse interpretatie van) het denken van de Griekse filosoof Aristoteles. Hetgeen Steiner daarop grondvest is niet zozeer een geloofsleer als wel een levensfilosofie, een alomvattende visie op mens, natuur en samenleving. Daarin worden richtlijnen gegeven omtrent onder andere de landbouw (biologisch-dynamisch), de gezondheidszorg (homeopathie) en het onderwijs (de Vrije Scholen).
Met alle verschillen is de antroposofie gewoon vergelijkbaar met de theosofie. Het gaat in beide gevallen om een esoterische, d.i. een alleen voor ingewijden toegankelijke religieuze leer. Daarin heet het dat Ware Kennis niet voortkomt uit wetenschap, maar uit het invoelen van een of ander kosmisch principe. Dat zou het mogelijk maken, antwoord te krijgen op alle levensvragen, waaronder die van de zin van het bestaan en de oorsprong, het verloop en het doel van de geschiedenis.
Deze pretenties maken de 'sofiese theorieën op zichzelf al een belediging van het gezond verstand. En dat zijn zij des te meer wanneer blijkt dat gebruik gemaakt wordt van allerlei 'inzichten' die volstrekt onacceptabel (geworden) zijn. Zowel Blavatksi als Steiner bedienen zich in hun geschiedfilosofie van sociaal-darwinistische en duidelijk rassenbiologische opvattingen. Er is in beide systemen sprake van de overwinning van de sterkere (nieuwe, vergeestelijkte) mens op de zwakkere (materialistische) mens, alsmede van een geschiedenis van elkaar opvolgende, steeds meer superieure wortelrassen. Bij Steiner is ook expliciet het ras der Ariërs aan wie de 'sofiese toekomst zou toebehoren... Historisch gezien is het niet onbegrijpelijk dat dit soort ideeën in de 'sofiese stelsels 'meegenomen' wordt. Onder verwijzing naar de tijdgeest kan op zich een hoop vergoeilijkt worden. Maar aangezien zowel de theosofie als de antroposofie zelf snel verworden zijn tot nogal dogmatische, d.i. strikt vastgelegde geloofsleren, dragen beide dit ideengoed ondanks de Holocaust tot op de dag van vandaag in zich.
Haeckel is een tijdlang aanhanger van Blavatski's theosofie en dat maakt het de Duitse Ökofa-bestrijders wel erg gemakkelijk: Haeckel is het historische bewijs voor het feit dat ecologie en esoterie in kombinatie leiden tot fascisme. Verzwegen wordt dat Haeckel weliswaar sociaal-darwinist was, maar geen racist; dat zijn denkbeelden in zijn dagen heel 'gewoon' waren, dwz algemeen geaccepteerd en wetenschappelijk bewezen geacht werden; dat Haeckel hierom populair was, en niet in de laatste plaats in uitgesproken linkse, met name ook in anarchistische kringen. Domela Nieuwenhuis is in z'n nadagen een groot bewonderaar van Haeckel, schrijft een boek over diens monistische eenheidsleer en zit samen met hem in het bestuur van een bond voor anarchistisch onderwijs.
Het soort van historische 'analyse' dat in de Duitse discussie gebruikt wordt om ecologie en New Age met elkaar in verband te brengen is dus niet zonder problemen. Er is namelijk niet sprake van een logisch, een concreet aanwijsbaar verband tussen 'sofische en nationaal-socialistische ideeën. Wel is er spake van een associatief verband, gebaseerd op de gelijktijdigheid en de toch wat vage gelijkvormigheid van verschijnselen.
In dat laatste -ideeënhistorische- opzicht kan het Duitse nationaalsocialisme wel degelijk geinterpreteerd worden als een van de derde wegen uit het kapitalisme, waaronder dus ook de 'sofische. Door fascistische volksmenners werd (en wordt!) gebruik gemaakt van ideeën, c.q. ingespeeld op sentimenten die gemakkelijk herkend kunnen worden als ingredienten van de 'sofie. Immers: ook het fascisme is in filosofische zin Idealistisch, hecht aan gevoel en directe ervaring meer waarde dan aan verstand en overpeinzing. Werkend vanuit een 'ideologie' is samengesteld uit hele verschillende, soms tegenstrijdige elementen keren mensen zich tegen de stad en tegen de moderne beschaving. Ze maken zich sterk voor De Natuur (de zuiverheid), voor het opbouwen van gedecentraliseerde verbanden, maar zijn daarbij evengoed ook gefascineerd door de moderne technologie. Het Al dat spiritueel moet worden begrepen wordt in fascistische context verkleind tot de mythologische Volksgeest, de theosofische Nieuwe Mens wordt: het ras der Ariërs...
Het is een feit dat vele mensen, vele bewegingen die voor 1933 in Duitsland uitdrukking gaven aan het terug-naar-de-natuur-gevoel, zich hebben laten inpakken door Hitlers nationaal-socialisme. Dat betreft dus aanzienlijke aantallen antropo- en theosofen, vegetariërs, nudisten en landhervormers, maar met name ook de leden van de diverse jeugdbewegingen. Zoals beroemde filosofen (Schmitt en Heidegger) Hitler in '33 bejubelden als de verwezenlijking van de Duitse Volksgeest, zo konden ook de herauten van het natuurlijke leven in Hitler (theosoof en vegetariër) hun verlosser herkennen...
In de Duitse discussie wordt dit aangevoerd als een bewijs voor het feit dat politiek en spiritualiteit tesamen noodzakelijk leiden tot fascisme. Dat dat helemaal niet het geval hoeft te zijn bewijst dan de Nederlandse geschiedenis. Wat wij hier namelijk voor de oorlog gekend hebben aan vergelijkbare groene bewegingen schuift helemaal niet door naar de NSB of naar het Zwart Front: het blijven stuk voor stuk brave sociaal-democraten. Onder invloed van de jeugdbeweging komt de 'vernieuwde' sociaaldemocratie van de jaren dertig met vlaggen en vaandels en verhevigd nationalisme misschien uiterlijk gezien wel dicht bij de NSB te staan, een echte 'overstap' maakt maar een heel beperkt aantal geflipte individuen. Dat zegt misschien evengoed wel iets over de vergelijkbaarheid van -zeg- de geestesgesteldheid van groen-vaag en bruin in jaren '30 maar ondergraaft toch de logica van de rücksichtslose historische 'analyse' van de anti-Ökofa.
Concrete gevallen zijn er te over. Zo kennen we al uit de late jaren '70 de eco-utopie van New-Age bestseller-schrijver Fritjof Capra. Tegen alle anti-autoritaire trends in bepleit hij een aristo-democratische en dus hiërarchische, strak georganiseerde maatschappij, waarin vergeestelijking maatgevend zou moeten zijn, verdelging van de materialisten daarom een absolute noodzaak.
Hoogst actueel en spraakmakend is het geval van Rudolf Bahro, ooit een door heel Westeuropees-links doodgeknuffelde DDR-dissident. Sinds zijn verblijf in het Baghwan-hoofdkwartier in de V.S. pleit hij op zeer drukbezochte lezingen in de voormalige DDR (onder verwijzing naar Haeckel en consorten) openlijk voor een herwaardering van de ecologische verworvenheden van het NS-regime, en zelfs voor de komst van een groene Adolf (namelijk hijzelf).
Dat dat opnieuw kan gebeuren, dat groen dus her en der over vaag naar rechts afglijdt, kan niet los gezien worden van de opkomst van (extreem-)rechts in zowat alle westerse samenlevingen. Het huidige fin-de-siècle biedt voor grote groepen mensen even weinig uitzichten als het vorige, en dat maakt sommigen opnieuw ontvankelijk voor rare ideeën.
Ik kan er echter niet omheen om in dit verband te wijzen op het feit dat de mogelijkheid van 'fascisering' van groen-vaag gedeeltelijk ook besloten ligt in de verschillende vormen van New Age-denken. Het is niet mijn bedoeling om daarmee alles iedereen die zich bezighoudt met spiritualiteit o.i.d. in een kwaad daglicht te stellen; wel is het, meen ik, zinvol te wijzen op implicaties, de mogelijke consequenties van sommige theorieën en ideeën. Even systematisch:
* Metafysica. Zoals de fysica (de natuurkunde) zich bezighoudt met het doen van uitspraken over afzonderlijke concrete dingen, zo houdt de metafysica zich bezig met hetzij alle waarneembare dingen tesamen, hetzij hetgeen zich achter/boven het waarneembare zou bevinden. Metafysici doen uitspraken over de werkelijkheid, over god, enzovoorts. Deze uitspraken zijn alleen waar voor zover degene die dat beoordeelt bereid is alle veronderstellingen die eraan ten grondslag liggen als zodanig te accepteren (te geloven). Iedere andere mogelijke interpretatie van 'de' werkelijkheid is daarmee per se uitgesloten.
* Wetenschap. Intolerant zijn de metafysici van de New Age met name tegenover het soort beschouwing van de werkelijkheid dat wij 'wetenschap' genoemd hebben. De Natuur, Het Al, het laat zich allemaal niet logisch (recht en hoekig) verklaren. De wereld en de werkelijkheid dient aangevoeld, begrepen te worden, slechts in het uiterste geval met behulp van een of andere (pseudo-)wetenschappelijke theorie (Aristoteles, de biologie!).
Zo'n intuitieve aanpak mag bevredigend zijn voor het individu, dat vanuit zichzelf naar de wereld en weer terug naar zichzelf kijkt. Wanneer er echter naar meerdere mensen gekeken wordt (bijv. politiek, moraal) kan er in laatste instantie alleen geschouwd worden wanneer daarbij Wereldgeesten (Hegel), Volksgeesten (Herder), een of ander Collectief Onderbewustzijn (Jung) of een anderssoortige mythe wordt verondersteld (Sorel). En dat soort veronderstellingen nu, heeft -'t spijt me- inmiddels heel wat mensen het leven gekost.
* Natuur. In fysisch of filosofisch opzicht is het allerminst duidelijk wat dat precies is, Natuur. Op de boekenmarkt wordt echter flink wat papier verhandeld waarop te lezen staat, wat Natuur echt is, en wat onze plaats daarin/daar tegenover is/zou moeten zijn. Het gaat in alle gevallen om een mythisch natuurbegrip, om de natuur als een ondoorgrondelijk, onontwarbaar Hoger Iets. De mens maakt deel uit van deze Eenheid (zie A: holisme), gedraagt zich echter tegelijkertijd als een parasiet die bereid en in staat is Het Systeem te vernietigen (zie B: cultuurkritiek).
A) Als deel van Het Geheel is de mens onderworpen aan de wetten van De Natuur en moet dit ook zijn. Zij behoort immers evengoed tot het ecosysteem? Het is deze overtuiging die vele (spirituele) eco's akelig ver voert. Van hieruit is het namelijk een kleine stap naar het aanvaarden van het 'feit' dat alles door de natuur vastgelegd zou zijn. En Moeder Aarde is als politieke kategorie, althans vanuit een progressieve optiek weinig bruikbaar, en zelfs ronduit gevaarlijk. Invoeling en acceptatie van het Natuurgebeuren, een vaststaand geloof in 'de' natuurwet(ten) geeft in meer dan een enkel geval aanleiding tot het propageren van uiterst traditionele (racistische, seksistische) mensbeelden. Harmonie (met jezelf, maar ook met de wereld en zo) biedt niet in de eerste plaats een perspectief op wezenlijke maatschappelijke veranderingen, maar is vaak een pleidooi voor of een rechtvaardiging van passiviteit en gelatenheid. Wordt Eenheid dan wel geacht de samenleving te kunnen veranderen, dan wordt in veel gevallen een 'utopie' geschetst met als basis de opkomst van krachtige, volledige persoonlijkheden (inclusief het particuliere initiatief en de vrije markt: Nietzsche en Bolkestein ineen!) en de eendrachtige opbouw van hele, organische (= middeleeuwse) samenlevingsverbanden.
B) Op zichzelf is het niet verkeerd om ervoor te pleiten dat de mensheid ophoudt, zich ten koste van de wereld in stand te houden, integendeel zelfs. Groen-vaag toont zich echter op haar grauwst, wanneer blijkt dat zij al doende geen fundamentele zaken aan de orde stelt, maar op een keiharde (en populistische) manier symptoombestrijding bepleit.
In het westen wordt de wereldbevolkingsgroei gezien als een accute bedreiging voor de planeet (= onze welvaart). Delen van de spirimarkt springen gretig in op deze trend door allerhande doom-scenario's aan de mens te brengen. Daarnaast worden er in dit verband echter ook bijzonder krasse theorieën bewierookt. Vanuit het biologistische denkkader gaan enkele verlichte geesten zo ver om te pleiten voor een aktieve bevolkingspolitiek: voor rigoreuze geboortenbeperking dus, voor dwangsterilisatie (van vrouwen in de derde wereld), voor genetische manipulatie en zelfs voor het afwerpen van een atoombom op dichtbevolkte, 'onproduktieve' gebieden.
Natuurlijk, dit laatste is wel erg extreem, een maatschappelijk volkomen onaanvaardbare en dus marginale opvatting. Dan geef ik je te denken dat boeken met uitlatingen als deze goed verkopen, zowel in Duitsland als ook hier. Een lokale nieuwetijdse boekhandel verkoopt nu nog het verzamelde werk van Alice Ann Bailey, een theosofe die inderdaad (1946) gepleit heeft voor een kernoorlog om de materialisten te verdelgen, en in één moeite door ook de Holocaust verdedigd heeft. De concurrerende New Age-winkel in den stede is al jaren not done, omdat ze ooit de ronduit fascistische toverkol Mellie Uyldert (in 34 talen vertaald!) in de gelegenheid stelde lezingen te geven.
Marginaal? Onschuldig? Postmodern eco-vaag eco-fascisme is nog weinig aan de orde geweest in de linkse media. Maar signalen die wijzen op activiteit zijn er zeker gegeven. Er is al 'ns aan de bel getrokken toen bekend werd dat extreem-rechtse lieden (Freling) probeerden te infiltreren in ecologische groepen en groepjes (de ecosofie). Gaf het hoge esoterische gehalte van de namenlijst van Rost Van Tonningen sommigen misschien al te denken (o.a. Lectorium Rosicrucianum), de opkomst van groen-rechtse splinters in met name het oosten van het land moet iedereen toch attent gemaakt hebben op (de mogelijkheid van) een rechtse overval op groen.
Het afgelopen (verkiezings)jaar werd ons dan ook (sporadisch) de andere kant van de medaille getoond: het interview, bijvoorbeeld, met de lijsttrekker van de Groenen in Wageningen, gepubliceerd in de Lekker Fris (mei '94). Het verband dat daarin werd gelegd tussen bio-dynamische landbouw en het stoppen van de vluchtelingenstroom maakte latere geruchten, dat de Groenen op lokaal nivo al met extreem-rechts zouden samenwerken, er in ieder geval stukken geloofwaardiger op. De concurrerende Natuurwetpartij heult openlijk met de VVD-achtige Ouderenpartij, maar verbazen zouden verdergaande contacten toch ook niet. Er wordt immers niet alleen transcendentaal gemediteerd om de 'enorme criminaliteit' terug te brengen. Het heeft ook ten doel de vrije markt wat beter te laten functioneren, massale migratiestromen in te dammen c.q. te voorkomen, en moeder de vrouw weer terug het huis in te krijgen.
Wat dit laatste betreft mag ook het artikel in het Haagse axieblad Schijnbeweging (september '94) niet onvermeld blijven: lachen en huilen tegelijk om het extreem seksistische en homofobische karakter van een Yin-yang-macro-bio-kookkursus...
Wanneer diezelfde spiritualiteit echter dogmatiek wordt gaan er bij mij al wat nekharen overeind staan. Statisch geladen worden die, wanneer vanuit een dergelijke spirituele positie vervolgens politiek bedreven gaat worden. Niet omdat ik de scheiding tussen het private en het openbare, tussen het persoonlijke en het politieke nu zo krampachtig in stand zou willen houden, integendeel. Maar wat er ingebracht wordt in welke politieke diskussie ook, het moet wel toegankelijk zijn voor iedereen, op een redelijke manier bespreekbaar en vatbaar voor kritiek om -na lang beraad- het uitgangspunt te kunnen zijn voor concreet handelen.
'sofische Redeneringen, holistische concepten en aanverwant mystieks zijn dat alles per se niet. Ingewijden en gelovigen stellen de vragen en geven tegelijkertijd de antwoorden, en denken daarmee ontslagen te zijn van de verplichting zich in rationele zin te verantwoorden. Uitgangspunten voor een opbouwende (milieu)politiek kan dit nooit ofte nimmer opleveren, al was het alleen maar omdat onze 'zoekende' middenklassers hun eigen positie niet graag ter diskussie zouden stellen.
De Harmonie, de Eenheid en de Natuurlijkheid die zij in plaats daarvan omarmen: fraaie termen die met hun religieuze bijbetekenissen echter tegelijk te veel en ook te weinig inhoud hebben. Voor verklaring van en grip op hetgeen concreet gebeurt in de wereld zijn zij daarom volkomen ongeschikt. Van zichzelf al weinig productief bieden zij degenen die ze aanhangen de mogelijkheid om binnen het algemene 'theoretische' kader afzonderlijke problemen (bevolkingsgroei) en verschijselen (homoseksualiteit) op een soms werkelijk krankzinnige manier te (mis)plaatsen.
Alles heeft dan opeens zin, iedereen en elke gebeurtenis heeft een eigen functie in het Grote Gebeuren. Ik wil geloven dat dat een geruststellende gedachte is, maar kun je er concreret iets mee? Afzonderlijke, vaak uitermate complexe (milieu)problemen kunnen niet tegemoet getreden worden met alles-omvattende, een-dimensionale 'oplosingen'. Daar worden noch de daders, noch de slachtoffers van deze wereld wijzer van.
En dat is toch waar een radicale politiek zich mee bezig zou moeten houden, met concrete slachtoffers van concrete daders in een concrete wereld.
Accuut is de dreiging van 'totaliserende' tendensen in de milieubeweging zeker niet. Maar alertheid is toch ook geboden. Progressieve mensen, antifascisten en feministes hebben tenminste een aantal ontwikkelingen en verschijnselen die hiermee verband houden nauwlettend in de gaten te houden:
* Wederzijdse kontakten tussen groen en extreem-rechts: wie probeert waar van wie stemmen af te pakken, en op welke manier? (En wat doet links daarmee?)
* Reactionaire, recht-door-zee fascistische, maar ook 'gewone'=(natuur)religieuze theorieën in de New Age-scene: waar en in welke mate doet de invloed daarvan zich gelden? Wat betekent (pseudo)religie voor onszelf, wat kan het voor andere mensen betekenen? In hoeverre gaan mensen er -ook in onze omgeving- (zelf)kritisch mee om?
* Biologische bepaaldheid, vrouwelijkheid, het 'recht op verschil': hebben biologie en feminisme iets met elkaar te maken? Wat dan met de relatie New Age en 'mannelijkheid'?
* De opkomst van het (populair-)wetenschappelijke neo-darwinisme, de razendsnelle ontwikkelingen in de micro-biologie (de genetica) en het debat over bevolkingsgroei: wat heeft dit alles hiermee en met elkaar te maken? Wat is het belang van deze ontwikkelingen en debatten, speciaal voor vrouwen?
* De populariteit van mensen en ideeën die zogezegd 'langs het randje' gaan, of er zelfs overheen (Silvio Gesell, Jan Börger, Jacques de Kadt, Georges Sorel, etc.): kan die populariteit verklaard worden? Is zelfcensuur een goede zaak, of moeten we toch het goede uit 'foute' ideeën oppikken?
* Tendensen in de samenleving in de meest algemene zin: in hoeverre kunnen wij de strijd voor een verantwoord gebruik van onze leefomgeving geklonken houden aan de strijd voor een menswaardig, gelijkwaardig bestaan voor alle mensen, ongeacht hun afkomst, huidskleur, geslacht of geaardheid?
Uit De Nar
|
Naar bovenzijde |
Naar Nederlandse home page |
Home page |
