EEN OVERPEINZING VOORAFHet is niet altijd een sympathieke gewoonte om - en meestal is dat dan ook nog om leden te werven - te pronken met beroemdheden, die lid van de eigen vereniging of organisatie waren. Ook de vrijmetselarij heeft soms de gewoonte om te pronken met veren, die weliswaar de eigen veren zijn, maar die niet altijd glanzen omdat de betrokkenen zich nu zo intensief met de vrijmetselarij bezig hielden of hun beroemdheid aan hun maçonnieke gedachtengoed ontleenden.
Zeker, een aantal achttiende-eeuwse prominenten heeft deel gehad aan grote ontwikkelingen en vernieuwende denkbeelden in hun tijd en in hun land, omdat ze inspiratie putten uit hun vrijmetselaar-zijn. Daarbij gaan onze gedachten - niet zonder trots - uit naar verdraagzame voorstanders van de Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap in Frankrijk en mag gezegd worden dat aan de wieg van het ontstaan en de wetgeving van de Verenigde Staten van Amerika een groot aantal vrijmetselaars heeft gestaan. Waarbij in het midden blijft of dat veel gevolgen heeft gehad voor de Amerikaanse beschaving.
Van Washington, Mozart en Burns mag in elk geval gezegd worden dat zij gewoekerd hebben met wat zij in de vrijmetselarij vonden. En evenzeer mag gezegd worden dat hun loges bevoordeeld zijn met hun actieve deelname aan het maçonnieke leven in hun werkplaats of zelfs in hun grootloges .
In het geval van Robert Burns valt niet te betwijfelen dat de vrijmetselarij veel voor hem heeft betekend en dat hij veel aan de vrijmetselarij heeft gegeven, niet alleen in woord maar ook metterdaad. Zoals we zullen zien, is dat op bijzondere wijze uitgebeeld in het 'onhistorische' schilderij dat een veertigtal jaren na zijn dood gewijd werd aan het eerbetoon dat hem door zijn broeders werd bewezen toen hij werd uitgeroepen tot Caledonia's bard. Het schilderij laat ons een gebeurtenis zien, die wel en niet is voorgevallen. De werkelijkheid van het moment dat het schilderij laat zien was anders. Wat er voorviel, gebeurde op een andere plaats en grotendeels in een ander gezelschap. Wat het schilderij tot uitdrukking wil brengen, is precies wat dit boekje ook beoogt: laten zien dat de betekenis van het moment veel verder ging dan het incident: het laat de bijzondere band van Burns zien met vrijmetselaars om het maar zo te zeggen past and present.
Tweehonderd jaar na zijn dood is Burns' betekenis voor de wereldliteratuur en voor de vrijmetselarij, voor de verantwoordelijkheid van ons allen voor menselijkheid, milieu, rechtvaardigheid en vrijheid wel duidelijk. Of we zijn voorbeeld en les ook verwezenlijkt hebben, is een vraag waarbij het voor het antwoord op ieder zelve aankomt.
In dit boekje heb ik getracht Burns zoveel mogelijk zelf aan het woord te laten, daarbij zijn gedichten in vertaling weergevend. In mijn eerdere uitgave van Burns' werk heb ik gepoogd me te verantwoorden voor het gebruik van vertalingen. De reacties op die poging hebben mij erin gesterkt om het werk van Burns ook hier in vertaling voor te leggen: tweehonderd jaar en een eigen idioom, een eigen Schotse (en niet Engelse) taal scheiden ons van hem en zijn werk.
De illustraties in dit boek zijn, tenzij anders vermeld, afkomstig uit achttiende en negentiende eeuwse edities van Burns' werk in het bezit van de auteur.
Een bijzonder woord van dank gaat uit naar de Grootsecretaris van The Grand Lodge of Antient Free and Accepted Masons of Scotland C. Martin McGibbon en de Ass. Grand Secretary Norman N.T.M. MacLeod voor hun toestemming en daadwerkelijke hulp voor het reproduceren van Stuart Watson's schilderij en van een gravure van een maçonnieke optocht in Tarbolton in het bezit van het Museum van de Grand Lodge. Voor de voortdurende steun van Frank Hogg, voorzitter van commissie voor het Museum en de Bibliotheek van de Grand Lodge en voor de gegevens verstrekt door Robert L.D. Cooper, conservator van deze bibliotheek en het museum, ben ik zeer erkentelijk.
James Irving, tot voor kort de zorgzame behoeder van Ellisland, waar ik tijdens mijn verblijf dankzij hem en zijn vrouw Jean mij Burns' gast kon wanen, dank ik voor het afstaan van een fraaie negentiende-eeuwse reproduktie van een handgeschreven versie van Scots wha hae.
M.J.M. de Haan
- ISBN 90-72766-28-8
